Lavdia e plotë, me të vërtetë, i takon vetëm Allahut. Atë e falënderojmë, tek Ai ndihmë kërkojmë, tek Ai kërkojmë falje dhe vetëm tek Ai pendohemi. Kërkojmë mbrojtjen e Allahut nga ligësia e egos sonë dhe nga ligësia e veprave tona të këqija! Kë e udhëzon Allahu s’ka kush e humb, e kë e lë në humbje, s’ka kush e udhëzon. Dëshmoj se s’ka zot tjetër veç Allahut të Vetëm dhe të Pashoq. Gjithashtu, dëshmoj se Muhamedi është rob dhe i dërguari i Tij, paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi të, mbi familjen e tij dhe mbi shokët e tij! Mbi ta qofshin bekimet dhe mëshira e Allahut!
E pas kësaj, them se me të vërtetë s’ka ndonjë synim më madhor, ndonjë dituri më fisnike apo ndonjë çështje më të madhe, se dituria për emrat e bukur të Allahut të Lartësuar, si dhe për cilësitë e Tij të plota. Kjo, për shkak se nëpërmjet emrave dhe cilësive të Allahut, njerëzit kanë mundësi ta njohin Zotin e tyre të Lartësuar.
E njohja e Zotit, s’ka asnjë pikë dyshimi e as një fije mëdyshjeje, se është dituria më e rëndësishme për çdo njeri. Njohja e Allahut është synimi më i madh për çdo njeri, sepse kjo nënkupton njohjen e Krijuesit të njeriut, Krijuesit të Qiejve, të Tokës dhe çdo gjëje që gjendet në to. E paskëtaj kjo nënkupton edhe njohjen e domosdoshmërisë së adhurimit të Allahut, të veçimit të Tij në adhurime, të dashurisë ndaj Tij, frikës prej Tij dhe lartësimin e madhërimin e Tij.
E pjesë e mëshirës së Tij të madhe për ne, është fakti që ne jemi të gatuar në fiqir e në natyrshmëri, ta njësojmë Allahun. Pra, të jemi monoteistë, përveçse atëherë kur ka ndonjë ndikim të jashtëm që e prish pastërtinë e natyrës fillestare apo arsyen e fiqirit tonë. E kjo, rëndom ndodh nga djajtë, qofshin ata njerëz apo xhinë.
Allahu i Lartësuar thotë: “Drejtohu me përkushtim në fenë e pastër monoteiste, natyrën fillestare, në të cilën Allahu i ka krijuar njerëzit. S’ka ndryshim të krijimit të Allahut. Kjo është feja e drejtë, por shumica e njerëzve nuk e dinë.” (Rum, 30). Dhe i Dërguari i Allahut thotë: “Çdo fëmijë lind në natyrshmërinë e pastër, por prindërit e bëjnë hebre, të krishterë…”.” (Buhariu, 1359)
Mirëpo, meqenëse njohja, e cila mund të arrihet nëpërmjet natyrës fillestare, është njohja e përgjithshme, nuk mjafton që ta njohim Allahun e Lartësuar mjaftueshëm e në mënyrë të drejtë, aq sa të kemi mundësi ta njësojmë në adhurimet që i kushtojmë. Natyra e pastër e njeriut është e pamjaftueshme për t’i njohur emrat e bukur dhe cilësitë e plota të Allahut. Ndërsa kjo njohje është e domosdoshme për ta adhuruar Allahun në mënyrë të drejtë, si dhe për ta njësuar atë në mënyrë të plotë, ashtu siç i takon Lartmadhërisë së Tij.
Në veçanti kjo, kur dihet se natyra e pastër e njeriut, natyra e tij fillestare, vazhdimisht u ekspozohet rreziqeve të jashtme që e dëmtojnë këtë pastërti. Ndaj, Allahu i Lartësuar e vazhdoi mëshirën e Tij për ta plotësuar atë deri në fund për njeriun, duke ua dërguar njerëzve të dërguarit e Tij. Në këtë mënyrë mirësia e Allahut ndaj njeriut u bë e plotë.
Nëpërmjet këtyre të dërguarve, Allahu i Lartësuar, njerëzve u dha Shpalljet, në mënyrë që ata të kenë mundësi ta njohin Allahun e Lartësuar deri në detaje dhe ta gjejnë rrugën e drejtë drejt Tij, si edhe të kenë mundësi ta lusin Atë, nëpërmjet adhurimeve dhe besimit monoteist. Shpalljet, veç kësaj, njeriut ia mësojnë edhe prioritetet e kësaj bote, ku në krye të tyre qëndron adhurimi i Allahut.
Gjithashtu, njeriun e mësojnë edhe për fundin e tij, i cili është kthimi te Krijuesi në Ditën e Kiametit. Allahu i Lartësuar thotë: “…për t’i dënuar ata që bëjnë keq, sipas veprave të veta dhe për t’i shpërblyer ata që bëjnë mirë, me shpërblimin më të mirë.” (Nexhm, 31) E kjo llogaridhënie, ndodh vetëm pasi që Allahu i Lartësuar ua bëri të qartë njerëzve rrugën e udhëzimit dhe rrugën e devijimit, nëpërmjet dërgimit të profetëve të Tij.
Këta profetë të Allahut, ua sqaruan njerëzve të vërtetën, rrugën drejt saj dhe të kotën, si dhe mënyrën se si të largohen prej saj. Ua sqaruan njerëzve monoteizmin dhe idhujtarinë, pra, udhëzimin dhe devijimin. Kështu, kjo llogaridhënie ndodh pasi që Allahu ua mundësoi njerëzve ta kuptojnë të vërtetën nëpërmjet sqarimeve të mjaftueshme të të dërguarve të Tij për emrat dhe cilësitë e Allahut, me të cilat njerëzit janë të obliguar ta adhurojnë Allahun e Lartësuar.
Ja, në këtë mënyrë e kupton se dituria për emrat dhe cilësitë e Allahut të Lartësuar, është dituria më fisnike dhe njohja më e rëndësishme, sepse kjo dituri të mundëson ta njësosh Allahun e Lartësuar ashtu siç duhet dhe t’i drejtohesh Atij me lutjet në mënyrën e duhur. Teksa, njësimi i Allahut – besimi monoteist dhe adhurimi i Tij – janë prioriteti kryesor i çdo njeriu.
Pra, s’ka asgjë të habitshme se pse kjo dituri është dituria më fisnike dhe më e vlefshme mes gjithë lëmenjve të tjerë. Po pra, sepse kjo dituri ka për synim njohjen e Allahut dhe njohjen e emrave dhe cilësive të Tij, e s’ka asgjë më fisnike dhe më me vlerë sesa Allahu dhe emrat e cilësitë e Tij. Kështu pra, dituria merr vlerë dhe fisnikëri për nga natyra e asaj çfarë trajton, ndaj edhe themi që s’ka asgjë më fisnike dhe më me vlerë se kjo dituri.
Në lidhje me këtë temë, imam Ibn Kajjimi, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Fisnikëria e një diturie është zgjatim i asaj çfarë të mëson ajo. E s’ka asnjë fije dyshimi se Allahu i Lartësuar është më i Madh dhe më Madhështor për t’u njohur. Ai është Zot i Vetëm dhe s’ka zot tjetër veç Tij. Ai është Zot i botëve, në Dorën e Tij janë qiejt dhe tokat, si dhe Ai është i Gjithpushteshmi, të Cilit i takon gjithçka. Allahu i Lartësuar cilësohet me cilësi të plota e të pastra nga çdo mangësi apo defekt.
Gjithashtu, Ai nuk i përngjet askujt në plotësinë e Tij, kështu që s’ka asnjë dyshim se dituria për emrat, cilësitë dhe veprimet e Tij, është dituria më fisnike që mund ta mësojë dikush. Kjo është dituria më e vlefshme. Madje, vlera e saj në raport me dituritë e tjera, është sikurse vlera e Allahut në raport me gjithçka tjetër. Pra, kjo është dituria më fisnike, së cilës nuk i afrohet asnjë dituri tjetër. Ajo çfarë kam për qëllim është se dituria e cila të mëson për Allahun, është themel i çdo diturie tjetër, sepse ajo është bazë për lumturinë e njeriut dhe për plotësimin e tij.
Kjo dituri është bazë për arritjen e të mirave të kësaj bote dhe të Botës Tjetër. Ndërkaq, ai që është i paditur në këtë lëmë, është i paditur për veten e tij dhe për secilën të mirë tjetër të vetvetes. Kush e injoron këtë dituri, do të mbetet i mangët. Ndërkaq, kush mëson dhe e njeh Allahun, ai do të fitojë. Pra, kjo dituri, njeriut i sjell lumturi, ndërkaq, injoranca është baza e çdo mjerimi të tij.” (Miftah dar es-seade, 1/312)
Gjithashtu thotë: “Njeriu s’mund të ketë as lumturi, as mirësi e as begati, pa e njohur Zotin e tij dhe pa synuar me të gjitha kërkesat e tij, kënaqësinë e Zotit të tij. E kurdo që një njeri arrin ta njohë Zotin e tij, atëherë e shijon kënaqësinë e vërtetë. Ndërkaq, sa herë që e humb nishanin dhe nuk e ka synim njohjen e Zotit të vet, atëherë përfundon në një gjendje akoma më të ulët sesa bagëtitë. Në fakt, bagëtitë jetojnë më mirë në këtë botë sesa një njeri i tillë, dhe do të kenë një përfundim më të mirë sesa ai.” (Muhtesar es-savaik el mursele, 1/47)
Imam Ibn Tejmije, Allahu e mëshiroftë, e sqaron këtë akoma më shumë kur thotë: “Për sa i përket diturisë, me këtë janë për qëllim dy baza:
E para: Dituria në vetvete.
Pra, njohja e asaj me çfarë cilësohet dhe përshkruhet Allahu i Lartësuar, si dhe asaj çfarë nënkuptohet prej emrave të Tij të bukur. E atëherë kur skalitet kjo dituri në zemër, domosdo lind frika ndaj Allahut. Pra, njeriu doemos duhet ta dijë se Allahu i Lartësuar shpërblen për bindjen ndaj Tij dhe ndëshkon për mëkatet që i bëhen Atij. Këtë e dëshmon Kurani dhe dëshmitarët e tij, dijetarët.
Kjo është për qëllim me ato çfarë thotë Ebu Hiban Tejmiu, një tabiin, kur thotë: ‘Dijetarët janë tre llojesh: Dijetari që e njeh Allahun, por nuk i di urdhrat e Allahut; dijetari që i di urdhrat e Allahut, por nuk e njeh Allahun dhe dijetari që e njeh Allahun dhe i di urdhrat e Allahut. Dijetari që e njeh Allahun, ka frikë nga Ai dhe ai që i di urdhrat e Allahut, e di çfarë është e lejuar dhe çfarë është e ndaluar nga Ai.
Ndërsa, kur një njeri i tha Shabiut: ‘O dijetar!’, ai ia ktheu: ‘Dijetar është ai që i druhet Allahut.’. Abdullah ibn Mesudi, Allahu qoftë i kënaqur me të, thotë: ‘Është e mjaftueshme (si vlerë) që dituria të bën të druhesh Allahut, ndërkaq injoranca të bën të mburresh para Tij.’
E dyta: Është për qëllim njohja e Allahut me diturinë për dispozitat fetare, ashtu siç shënohet në koleksionin e haditheve të sakta nga Profeti (alejhi selam), i cili bëri diçka me të cilën ua lehtësoi njerëzve një çështje, por disa hezituan ta shfrytëzojnë këtë lehtësim, me ç’rast ai u tha: ‘Betohem në Allahun se unë jam më i dituri ndër ju për Allahun dhe më së shumti i druhem Atij!” (Buhariu, 6101 / Mexhmu el fetava, 3/333)
Ajo çfarë synojmë të sqarojmë nëpërmjet këtij trajtimi është dituria e llojit të parë. Pra, dituria për Allahun: njohja e të Lartësuarit nëpërmjet asaj me çka përshkruhet Allahu i Lartësuar dhe nëpërmjet emrave e cilësive të Tij të plota, ashtu siç i takojnë Lartmadhërisë së Tij. Për shkak se ky lëmë është bazë dhe themel i çdo njohurie dhe diturie tjetër, si edhe për faktin se lloji tjetër i diturisë për Allahun – dituria mbi dispozitat e përligjura prej Tij – është fushë së cilës i kanë shërbyer një numër i madh i njerëzve të dijës duke shkruar libra, duke mbajtur ligjërata dhe duke i trajtuar gjerë e gjatë temat e kësaj fushe. Dituria për emrat dhe cilësitë e Allahut, sipas dr. Abdurrahman Mahmudit, Allahu e ruajttë, ndahet në dy pjesë.
Ai thotë: “Studimet të cilat lidhen me emrat dhe cilësitë e Allahut ndahen në dy pjesë: E para: Pjesa që lidhet me besimin dhe me konfirmimin e tyre. Në këtë pjesë përfshihen rregullat e vendosura nga selefët, të parët tanë të mirë, si dhe replikat e tyre kundër kundërshtarëve të devijuar, qofshin ata nga mesi i interpretuesve, mohuesve, atyre që i nxjerrin nga funksioni emrat apo cilësitë e Allahut, atyre të cilët i përngjasojnë emrat apo cilësitë e Allahut me krijesat, apo atyre që futen në shpjegime e detaje pa njohuri, për ndonjë pjesë të kësaj diturie.
Për këtë pjesë falënderimi i takon Allahut ka mjaftueshëm libra të dijetarëve të mëhershëm dhe të dijetarëve bashkëkohorë. Për këtë pjesë ka studime të thella dhe sipërfaqësore. Shumica prej këtyre studimeve janë të botuara dhe të përhapura mes njerëzve të dijes, ndaj e lusim Allahun e Lartësuar që t’i shpërblejë të gjithë ata që janë angazhuar në këtë fushë, qoftë përmes diturisë, qoftë përmes veprave, qoftë duke kontribuar me pasuri dhe qoftë duke e shpërndarë këtë dituri në çfarëdolloj forme tjetër.
E dyta: Pjesa që lidhet me ndikimin që ka besimi në emrat dhe cilësitë e Allahut, në bazë të sistemit jetësor të selefëve, të parëve tanë të mirë, në jetën e përditshme të besimtarit në veçanti, dhe të gjithë muslimanëve si një popull i vetëm, në përgjithësi. Kjo është një çështje me rëndësi jetike që ka ndikim të madh në jetën e besimtarit, sepse ky është fryti i prekshëm i besimit në emrat e Allahut, në cilësitë e Tij, në njohjen e Allahut si dhe në përsiatjen e këtyre kuptimeve në tërësi. Në vazhdimësi hulumtoja për këtë temë – si ndikon te besimtari besimi në emrat dhe cilësitë e Allahut – dhe në vazhdimësi kam hulumtuar për librat që e trajtojnë këtë temë mirëfilli.” (‘El Menhexh el esna, dr. Zejn Shuhatuhu, 9)
Pra, pjesa e dytë e diturisë për Allahun, ndikimi i besimit në emrat dhe cilësitë e Allahut në jetën e besimtarit, është ajo çfarë synojmë ta trajtojmë në këtë libër. Unë e lus Allahun e Lartësuar të më dhurojë sukses dhe ndihmë për ta sqaruar këtë pjesë, në mënyrë që të dalë në shesh rëndësia e studimit të kësaj fushe, domosdoshmëria për kujdesin e mësimit të besimit dhe rëndësia e ligjërimit në këtë temë. Në vazhdim po radhisim disa gjëra që i nxjerrin në shesh këto vlera, si dhe që shërbejnë si tregues për pozitën e lartë që ka kjo dituri.
Së pari: Synimi më fisnik i secilit besimtar dhe kërkesa më me vlerë e tij, është ai synim apo ajo kërkesë, e cila përfundon me fitimin e kënaqësisë së Allahut të Lartësuar. Pra, e cila përfundon me arritje për t’u futur në Xhenet, për të shijuar begatitë e Allahut dhe për ta ndier kulmin e këtyre begative duke shikuar Fytyrën e Allahut të Lartmadhëruar në Botën Tjetër. Mirëpo ky synim nuk është i arritshëm ndryshe, veçse me një sukses të garantuar nga Allahu i Lartësuar. Pra, askush nuk mund të bëhet rob i denjë i Allahut, besimtar monoteist, rob i bindur i Tij dhe të qëndrojë larg mëkateve, përveç atij që Allahu i jep sukses për të qenë i tillë.
Pastaj, besimi i pastër në Allahun dhe bërja e veprave të mira, nuk mund të bëhet ndryshe, pa qenë i pajisur me dituri. Ndaj edhe dituria gjithmonë i paraprin fjalëve dhe veprave. Dituria është bazament për vepra të mira dhe për drojën e njeriut nga hidhërimi i Allahut të Lartësuar. Allahu i Lartësuar thotë: “Në të vërtetë, nga robërit e Tij, Allahut i frikësohen vetëm dijetarët.” (Fatir, 28) Ndërkaq, të dijshmit që nuk punojnë në bazë të dijës së tyre, Allahu i Lartësuar i ka krahasuar me gomerët: “Shembulli i atyre që iu besua Teurati, por pastaj nuk e zbatuan atë, i shëmbëllen gomarit, që vetëm sa i mbart librat.” (Xhumua, 5)
Meqenëse objektivi më i rëndësishëm në këtë botë nuk realizohet ndryshe, veçse me dituri, atëherë dituria më fisnike e më me vlerë në këtë botë është ajo e cila njeriut ia mundëson triumfin dhe shpëtimin në Botën Tjetër. Është dituria e cila ia mundëson të fitojë kënaqësinë e Allahut e kështu të arrijë të futet në Xhenetet e Tij. Pra, dituria është shteg përmes të cilit kalon secila vepër e pranuar, teksa veprat e pranuara janë shteg drejt mëshirës së Allahut dhe drejt shpëtimit.
E nëse vlera e një diturie apo lëmi, përcaktohet në bazë të asaj çfarë trajton ajo dituri, atëherë s’ka dyshim se dituria më me vlerë është ajo e cila ka të bëjë me njohjen e Allahut të Lartësuar dhe njohjen e emrave të Tij të bukur, si dhe cilësive të Tij të larta. Sa më shumë që një njeri arrin t’i njohë emrat e Allahut të Lartësuar dhe cilësitë e Tij, aq më shumë e adhuron Zotin e tij, aq më shumë e do, aq më shumë gjen prehje e qetësi në adhurime dhe aq më shumë e lartëson dhe e madhëron Atë.
Së dyti: Njohja e emrave të Allahut të Lartësuar dhe e cilësive të Tij është bazë e secilës dituri, është themel i besimit dhe është prioriteti numër një, sepse, kur njerëzit arrijnë ta njohin Zotin e tyre, e adhurojnë Atë me përkushtim.
Ibn Kajjimi, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Dituria për emrat e bukur të Allahut është themel i çdo diturie tjetër, sepse çdo dituri tjetër ka të bëjë ose me krijesat e Allahut, ose me urdhrat e Tij. Pra, pjesa tjetër e diturive, ose ka të bëjë me ndonjë pjesë të pushtetit të Tij, ose ka të bëjë me dispozitat e përligjura prej Tij. Kështu pra, edhe krijesat, edhe urdhrat e Allahut kanë për bazë emrat e Tij të bukur. Raporti mes këtyre dy pjesëve, është raport i përmbajtjes së nënkuptuar me përmbajtjen nënkuptuese. Mandej, edhe numërimi i emrave të bukur të Allahut, është bazë e çdo shkence të numrave, sepse secila pjesë e tyre është pjesë e nënkuptuar apo që ka raport varësie me diturinë për emrat e bukur të Allahut.” (Bedai el fevaid, 1/163)
Ndërsa, Mbajtësi i Sunetit, Esfehaniu, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Disa dijetarë thonë se obligimi i parë me të cilin Allahu i Lartësuar i ngarkoi krijesat e Tij, është njohja e Tij, sepse kur njerëzit arrijnë ta njohin Allahun, e adhurojnë Atë. Allahu i Lartësuar thotë: “Dije se nuk ka zot tjetër të vërtetë përveç Allahut!” (Muhamed, 19), prandaj muslimanët duhet t’i mësojnë emrat e Allahut dhe t’i kuptojnë ato. Në këtë mënyrë do ta madhërojnë Allahun në mënyrë të drejtë.
Kur një njeri dëshiron të ndërtojë një raport me një njeri tjetër, së pari kërkon të dijë emrin dhe llagapin e tij. Pastaj kërkon të dijë edhe emrin e babait dhe gjyshit të tij. Madje, interesohet të dijë gjithçka për njeriun me të cilin synon të ndërtojë një raport. Ndërkaq, në raport me Allahun që na ka krijuar dhe që na furnizon në vazhdimësi, tek i Cili të gjithë ne i varim shpresat tona, shpresojmë për mëshirën e Tij dhe frikësohemi nga hidhërimi i Tij, duhet të jetë prioriteti ynë numër një që t’i mësojmë emrat e Tij dhe të kuptojmë domethëniet e tyre.” (El Huxhe fi bejan el mehaxhxhe, 1/122)
Së treti: Njohja e Allahut të Lartësuar nëpërmjet emrave dhe cilësive të Tij, e shton imanin, e shton bindjen në besim, e mundëson përqafimin e vërtetë të monoteizmit dhe u jep shije të gjitha adhurimeve.
Shejh Sadi, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Besimi në emrat e bukur të Allahut dhe njohja e kuptimeve të tyre i përfshin tre llojet e tevhidit. tevhidin rububije, tevhidin ulubije dhe tevhidin el esma ue es-sifat. E këto tre lloje e përfshijnë shpirtin e besimit – imanit. Këto tre lloje përbëjnë bazat e imanit dhe objektivat tij. Prandaj, sa herë që një njeri arrin të mësojë më shumë për emrat e Allahut dhe cilësitë e tij, ai arrin ta forcojë imanin dhe ta shtojë bindjen.” (Et-Teudih ue el bejan li shexheret el iman, 41)
Gjithashtu, në një pjesë tjetër thotë: “Imani i besimtarit është në raport me njohjen që ka ai për Zotin e tij. Sa më shumë e njeh Zotin e tij, aq më shumë i shtohet imani; sa më pak të ketë njohje për Zotin, aq më i dobët është imani i tij. Ndërkaq, rruga më e shkurtër për ta njohur Zotin kalon përmes përsiatjes së cilësive dhe emrave të Allahut, të cilët përmenden në Kuran.” (Tefsir es-Sadi, 1/24)
Imam Ibn Kajjimi, Allahu i Lartësuar e mëshiroftë, thotë: “Me të vërtetë, kur Allahu i Lartësuar, me emrat e Tij të pastër, dëshiron që një robi t’ia mundësojë njohjen e Tij dhe zemrën e këtij robi ta mbushë me dashuri ndaj Tij, ia zgjeron zemrën për t’i pranuar cilësitë e Tij të larta. Kështu, këtë njeri e drejton drejt dritës së Shpalljes dhe sa herë që ndesh ndonjë cilësi apo emër të Allahut, ai i përgjigjet me pranim. Madje, këta emra dhe cilësi të Allahut i pranon me kënaqësi e dorëzim e pastaj përulet përballë Lartmadhërisë së Allahut. Në këtë moment zemra e tij mbushet me nur, i zgjerohet sa më s’ka dhe mbushet me lumturi, në saje të dashurisë që ndjen për Allahun.
Kështu pra, Allahu na tregon se Ai paraqitet përpara krijesave të Tij me cilësitë dhe emrat e Tij, të cilët na i paraqet nëpërmjet gjuhës së Profetit të Tij. Cilësitë e Tij i shpalli te ne nëpërmjet zemrës së Profetit (alejhi selam), e të cilat janë sikurse ushqimi më i shijshëm pas urisë më të madhe ose janë sikurse ilaçi më efektiv përgjatë një sëmundjeje shumë të rëndë. Ndaj, ai që i shijon kuptimet e këtyre emrave arrin ta shijojë kulmin e lumturisë, ndjehet sikur është robi më i pasur në botë, arrin të përfitojë njohjen më të rëndësishme, arrin të gjejë qetësi shpirtërore dhe prehje në zemrën e tij.
Kështu lëshohet të notojë në detin e kësaj njohjeje dhe e kënaq syrin duke shëtitur brenda këtij kopshti plot kënaqësi. Në këtë moment njeriu bindet me të vërtetë se vlera e një diturie përcaktohet nga përmbajtja e asaj që trajton ajo. E s’ka diçka më madhështore e më me vlerë për t’u njohur sesa cilësitë e Allahut, sepse Allahu është Zot i emrave më të bukur dhe i cilësive më të larta.
Gjithashtu, vlera e diturisë përcaktohet edhe nga nevoja që kemi për të. E shpirtrat s’kanë nevojë më të madhe sesa njohjen e Zotit. Asnjë nevojë nuk krahasohet me nevojën e tyre për ta njohur Zotin, për ta njohur Bamirësin dhe Krijuesin e tyre dhe për ta dashur me dashuri të plotë sa herë që e përkujtojnë duke e përmendur Bujarin më të Madh. Shpirtrat lumturohen vetëm me Allahun, ndaj janë në kërkim të vazhdueshëm për të gjetur shtegun drejt Tij. Ata synojnë të afrohen tek Allahu e kjo nuk mund të arrihet ndryshe, përveçse duke njohur cilësitë dhe emrat e Tij.
Prandaj, sa më shumë që njeriu arrin të mësojë për emrat dhe cilësitë e Allahut, aq më shumë e njeh Allahun, aq më shumë e kërkon Allahun dhe aq më shumë i afrohet Atij. Ndërkaq, sa më pak që e njeh Allahun, aq më i paditur është si qenie, aq më pak e do Allahun dhe aq më larg Tij qëndron. E Allahu i jep vend robit të Vet, aq sa robi i jep pozitë Allahut në veten e tij.” (Sherh kaside Ibn Kajjim, “Esh-Shafije el kafije”, 1/24)
Në një pjesë tjetër thotë: “Gëzimi e lumturia dhe jetesa e kënaqshme me plot begati arrihet vetëm në saje të njohjes së Allahut, njësimit të Tij, zbutjes me përkujtimin e Tij, mallit të pashuar për takimin me Të dhe me përkushtimin e plotë të zemrës vetëm për Të. Ndërkaq, jetesa më e mjerë është jetesa e atij që ka një zemër të copëtuar dhe preokupime të shumta, sikurse thuhet në këto vargje:
Kënaqësi në këtë jetë,
Kurrë nuk do të shijojë,
Ai që s’ka të dashur,
Ku zemrën ta qetësojë.
Pra, jetesa e lumtur, jeta e frytshme dhe kënaqësia e plotë, arrihet atëherë kur zemra gjen prehje tek i Dashuri i Parë. E, edhe nëse zemra kalon nëpër gjithçka tjetër që do, veç Allahut, nuk do të gjejë as prehje e as qetësi. Nuk do të arrijë të shijojë kënaqësi apo të gjejë rehati, përveçse pasi të përfundojë te Zoti dhe i Dashuri i saj. E s’ka të dashur tjetër, e as ku të mbështetet tjetër e të pavarësohet prej Allahut, ku do të mund të gjente qetësi, veç Allahut, as sa për një çast. (Igathet el-lehfan, 1/118 – 2/283)
Së katërti: Ai që e njeh Allahun e Lartësuar me njohje të saktë, argumentohet me ato që di për cilësitë dhe veprat e Allahut, përgjatë shpalosjes së dispozitave të përligjura nga Allahu, si dhe veprimeve të Allahu të Lartësuar. Sepse e di mirë se Allahu i Lartësuar nuk bën asgjë që nuk i shkon emrave dhe cilësive të Tij, si dhe që të gjitha veprimet e Tij janë brenda rrethit të drejtësisë, mirësisë dhe urtësisë.
Njëkohësisht, Allahu i Lartësuar nuk përligj asnjë dispozitë e cila nuk përkon me urtësinë, mirënjohjen ndaj Tij, vlerat e përcaktuara prej Tij dhe drejtësinë absolute të Tij. Ndaj, gjithçka që na ka treguar, është tregim i vërtetë dhe i saktë, secili urdhër dhe ndalesë e Tij janë drejtësi absolute për ne, si dhe përkojnë plotësisht me urtësinë dhe mëshirën e Tij. E kjo pjesë është aq e qartë dhe e ditur, sa që s’ka nevojë për sqarime të gjata, siç thuhet edhe në këto vargje:
E ç’mund ta bindë vallë,
Një mendje të paditur,
Nëse edhe për dritën e ditës,
Ajo nuk është e bindur?”
Së pesti: Ekziston një raport shumë i ngushtë i varësisë mes cilësive të Allahut dhe adhurimeve të të gjitha llojeve, qofshin ato të hapura apo të fshehura. Në lidhje me këtë, imam Ibn Kajjimi, Allahu i Lartësuar e mëshiroftë, thotë: “Për secilin emër të Allahut të Lartësuar ekziston një robëri e veçantë, e cila nënkuptohet nga kuptimet e emrit të të Lartësuarit. Kam për qëllim, kuptimin që përmban secili emër, e që del si një obligim për atë që e zotëron këtë dituri lidhur me emrin në fjalë, e që mund të realizohet vetëm pas njohjes së tij. E ky është një rregull i cili përfshin secilin lloj të robërisë ndaj Allahut, në adhurime të zemrës dhe të gjymtyrëve.
Kështu, kur një rob e di se vetëm Zoti mund të shkaktojë dëm e dobi, mund të japë e të marrë, mund të krijojë e furnizojë, si dhe mund të japë jetë e të shkaktojë vdekje, nga kuptimi i kësaj pjese rezulton një ndjesi e robërisë ndaj Allahut dhe mbështetjes brenda këtij robi. Pastaj kjo ndjesi e brendshme shpërfaqet edhe sheshazi nëpërmjet fryteve të saj, teksa dituria e njeriut se Allahu dëgjon e sheh gjithçka, dituria se Atij nuk mund t’i fshihet asnjë grimcë e vogël, se Ai i di të gjitha fshehtësitë e sekretet, dituria se Allahu di çfarë fshihet nga sytë dhe atë që ruhet në zemër, rezulton me ruajtjen e gjuhës dhe gjymtyrëve.
Madje edhe me kujdes të madh për ato çfarë sillen në zemrën e atij që i di këto gjëra për Allahun. Pra, kujdesi nga gjithçka me të cilën Allahu i Lartësuar nuk është i kënaqur. Jo vetëm kjo, por edhe orvatje për të vepruar vepra me të cilat Allahu është i kënaqur dhe i do ato. Kështu, te një njeri i tillë krijohet një ndjesi turpi prej Allahut dhe ky turp bëhet mjet për t’u larguar nga gjithçka e ndaluar dhe e shëmtuar. Pastaj, njohja e bujarisë së Allahut dhe ekzistencës së Tij, njohja e pasurisë së Allahut dhe bamirësisë së Tij dhe njohja e mëshirës së Allahut, rezulton në një shpresë për të përfituar nga kjo bujari e Zotit.
Gjithashtu, edhe njohja e madhështisë së Allahut, fuqisë dhe Lartmadhërisë së Tij, rezulton në përulje dhe nënshtrim të plotë ndaj Tij, si dhe në dashuri të pafundme për Hyjin e Lartësuar. Kështu pra, çdo cilësi e Allahut dhe çdo emër i Tij rezulton në lloje të ndryshme të robërimi ndaj Lartmadhërisë së Tij, që nënkuptohet nga cilësia apo emri në fjalë. Pra, secili lloj i të robëruarit ndaj Allahut, është rezultat i një apo më shumë kuptimeve që nënkuptohen nga emrat dhe cilësitë e Tij.” (Miftah dar es-seade, 2/90)
Së gjashti: Ndjesia e të robëruarit ndaj Allahut me emrat dhe cilësitë e Tij, ka ndikim shumë pozitiv në ndjesinë e paqes në zemër dhe në pajisjen me edukatë e moral të lartë. Në anën tjetër, mungesa e këtyre llojeve të të robëruarit ndaj Allahut, shkakton sëmundje të llojllojshme të zemrës dhe e përkeqëson edukatën dhe moralin e njeriut. Kjo do të sqarohet më tej, me leje të Allahut, në kapitujt vijues të këtij libri.
Së shtati: Njohja e emrave dhe cilësive të Allahut, ndikon shumë pozitivisht te njeriu për t’i tejkaluar sprovat, mundimet dhe fatkeqësitë, sepse atëherë kur një njeri bindet se Allahu i Lartësuar është Urtiploti i Drejtë, bëhet i kënaqur me caktimin e Allahut dhe i duruar përballë çdo fatkeqësie që e godet. Njëkohësisht bindet se në fatkeqësitë që e kanë goditur dhe në problemet me të cilat përballet, ka urtësi të shumta, dobi dhe mirësi të cilat nuk arrin t’i kuptojë në momentin që ato ndodhin. Mirëpo, është i sigurt se ato ndodhin për një arsye, sepse e di që Allahu i Lartësuar gjithçka që ndodh, e ka përcaktuar për një urtësi të caktuar. Me këtë rast, arrin të gjejë qetësi e prehje te Zoti i tij dhe për gjithçka mbështetet tek Allahu i Lartësuar.
Së teti: Kuptimi i emrave të Allahut të Lartësuar dhe cilësive të Tij, hap shtegun për ta dashur Allahun Fuqiplotë dhe gjithashtu, edhe për ta madhëruar, për të shpresuar tek Ai e për t’u druajtur prej Tij. Në lidhje me këto, Izu ibn Abduselami, Allahu i Lartësuar e mëshiroftë, ka thënë: “Të kuptuarit e emrave të Allahut të Lartësuar është mjet i ndërtimit të raporteve të shëndosha me Allahun e Lartësuar e që rezulton në të frikësuarit prej Tij, të shpresuarit tek Ai, në druajtjen prej Tij, dashuri për Të, mbështetje tek Ai dhe rezultate të tjera të ngjashme me këto, që vijnë si pasojë e njohjes së cilësive të Tij.” (Shexheret el mearif, 1)
Së nënti: Përsiatja në përmbajtjen e asaj çfarë nënkuptojnë emrat e Allahut të Lartësuar dhe cilësitë e Tij, shërben në përsiatjen e kuptimeve të Librit të Allahut, gjë për të cilën na ka urdhëruar Allahu i Lartësuar në Kuranin Famëlartë, duke thënë: “Ky (Kuran) është një libër i bekuar, që Ne ta kemi zbritur ty (Muhamed), për të përsiatur mbi vargjet e tij dhe për t’u këshilluar me të mendarët.” (Sad, 29)
Meqenëse Kurani Fisnik shpesh sjell në vëmendje emrat dhe cilësitë e Allahut të Lartësuar, në vazhdën e shpjegimeve për njerëzit, përsiatja e tyre hap një portë të gjerë e të madhe për përsiatjen e Kuranit në tërësi. Lidhur me këtë imam Ibn Kajjimi, Allahu i Lartësuar e mëshiroftë, thotë: “Nëse ti e analizon Kuranin pa e interpretuar në mënyrë të gabuar, atëherë e sheh se interpretimet e apologjetëve dhe idetë e atyre që e teprojnë hidhen poshtë nga vetë Kurani. Kurani të argumenton ty se Allahu është i Gjithëpushtetshëm, i Cili i rregullon të gjitha çështjet nga Froni i Tij, mbi të gjithë qiejt.
Allahu i planifikon çështjet e të gjithë robërve të Tij. Ai urdhëron e ndalon, dërgon profetët e nëpërmjet tyre zbret edhe Shpalljet. Ai kënaqet dhe hidhërohet, shpërblen dhe ndëshkon, jep dhe ndalon, e ngre lart kë të dojë dhe e poshtëron kë të dojë, e bën krenar atë që do dhe e nënçmon atë që do, sheh nga lart mbi shtatë palë qiej dhe dëgjon gjithçka, i di të fshehtat dhe të zbuluarat, bën çkado që dëshiron, është i cilësuar me cilësi të plota dhe Atij nuk i takon asnjë mangësi, asnjë grimcë s’mund të lëvizë pa lejen e Atij që qëndron mbi shtatë palë qiej e as nuk mund të bjerë ndonjë gjethe pa lejen dhe diturinë e Tij, askush s’mund të ndërmjetësojë pa lejen e Tij dhe askush prej robërve të Tij s’mund të ketë Mik më të mirë dhe Bamirës më të mirë sesa Allahun e Lartësuar. (El Fevaid, 82)
Së dhjeti: Dituria për emrat e Allahut të Lartësuar dhe cilësitë e Tij, mbjell në zemrën e njeriun edukatë të mirëfilltë në raport me Allahun dhe turp prej Lartmadhërisë së Tij.
Ibn Kajjimi, Allahu i Lartësuar e mëshiroftë, thotë: “Edukata e mirëfilltë në raport me Allahun e Lartësuar nënkupton zbatimin e fesë së Tij dhe të pajisurit me normat edukative të përcaktuara prej Tij, haptazi dhe fshehurazi. E kjo edukatë nuk arrihet ndryshe tek askush, përveçse nëpërmjet këtyre tri gjërave: Njohjes së Allahut të Lartësuar nëpërmjet emrave dhe cilësive të Tij, njohjes së Tij nëpërmjet fesë dhe dispozitave të përligjura prej Tij – pra, dituria për atë që Allahu do dhe për atë që nuk do – dhe gatishmëria e plotë e njeriut, duke qenë i hapur për ta pranuar të vërtetën me dituri, me vepra dhe në secilën rrethanë të tij. Allahu na ndihmoftë!” (Medarixh es-salikin, 2/403)
Së njëmbëdhjeti: Njohja e Allahut nëpërmjet emrave dhe cilësive të Tij, e bën njeriun syhapur për të metat, dobësitë dhe mangësitë e tij, e në këtë mënyrë ai angazhohet për t’i rregulluar ato.
Në lidhje me këtë, imam Ibn Kajjimi, Allahu i Lartësuar e mëshiroftë, thotë: “Shtyllat e mosbesimit janë katër: mendjemadhësia, zilia, hidhërimi dhe epshet. Këto katër shtylla kanë për bazë injorancën ndaj Allahut dhe injorancën për veten, sepse sikur një jobesimtar ta njihte Allahun me emrat e Tij të bukur dhe me cilësitë e Tij të larta, si dhe ta njihte veten me mangësitë dhe dobësitë e tij, nuk do të bëhej mendjemadh, nuk do t’i lejonte vetes të hidhërohej dhe nuk do të kishte zili ndaj askujt që Allahu i ka dhënë diçka.
Kjo, sepse zilia në realitet është një lloj i armiqësisë së shpallur ndaj Allahut. Ziliqari e urren një mirësi që e ka dikush, teksa Allahu e do atë mirësi për një rob të Tij. Gjithashtu, ziliqari dëshiron që ajo mirësi të mos jetë në jetën e këtij robi, ndërsa Allahu do që ai rob të vazhdojë ta ketë atë mirësi. Pra, ziliqari është në kundërshti flagrante me caktimin e Allahut; me atë çfarë Allahu ka caktuar, me atë çfarë Allahu do apo me atë çfarë Allahu nuk do.” (El Fevaid, 177)
Së dymbëdhjeti: Kur dikush nuk i njeh emrat dhe cilësitë e Allahut, nuk i kupton ato, nuk përsiat rreth kuptimeve të tyre dhe nuk e adhuron Allahun e Lartësuar nëpërmjet tyre, te një njeri i tillë, kjo injorancë ndikon shumë negativisht duke i sjellë rezultate shumë negative.
Këtë e shpjegon imam Ibn Kajjimi, Allahu i Lartësuar e mëshiroftë, i cili flet për këtë ndikim negativ, për efektet e kësaj humbjeje të madhe dhe për dobësitë që shkakton kjo injorancë: “Çfarë di ai që nuk e njeh Allahun dhe të dërguarit e Tij?! Cilën të vërtetë arrin të perceptojë, ai që i ikën ky realitet?! Çfarë diturie mund të ketë arritur dikush, të cilit i ikën dituria për Allahun dhe të vepruarit në bazë të asaj me çka Allahu është i kënaqur?! Cilën rrugë ndjek ai që i ka humbur rruga drejt Allahut?!” (Hidajet el Hajara, 591)
Gjithashtu thotë: “Jeta e njeriut në thelbin e saj ka gjallërinë e zemrës dhe të shpirtit. E zemra s’mund të jetë e gjallë, pa e njohur Krijuesin e saj, pa e dashur Atë dhe pa e njësuar në adhurime. Nuk mund të ketë gjallëri pa u kthyer tek Allahu, pa gjetur prehje duke e përmendur Zotin dhe pa u qetësuar duke iu afruar Atij. E kush nuk e jeton këtë jetë dhe e humb këtë lumturi, i ka humbur të gjitha, edhe nëse këtë boshllëk përpiqet ta kompensojë me gjithçka që mund t’i ofrojë kjo botë.” (El Xheuab el kafi, 132)
Së trembëdhjeti: Një pikë tjetër e cila tregon rëndësinë e studimit të emrave dhe cilësive të Allahut, duke marrë parasysh edhe të gjitha këto që përmendem si ndikues në zemrat dhe veprat e njerëzve, është edhe fakti se akoma vazhdon shumë pak të shkruhet për të sqaruar rëndësinë e njohjes së Allahut nëpërmjet emrave dhe cilësive të Tij. Akoma nuk është i mjaftueshëm kujdesi dhe vëmendja që i kushtohet kësaj teme, madje e them me plot bindje, se kujdesi i treguar deri më tani është tepër i vogël.
Kjo është krejtësisht e qartë për gjithkënd që e studion këtë temë dhe e trajton këtë pjesë të diturisë së shkruar në kurrikula e libra të ndryshëm. Në këto trajtime, pikënisja e studimit të kësaj diturie shpjegohet nga një kënd ku vendoset si objektiv saktësimi i kuptimeve të gabuara dhe replika ndaj botëkuptimeve të bidatçinjve – sjellësve të risive në fe – e që është një gjë shumë e rëndësishme.
Mirëpo, ky s’duhet të jetë i gjithë qëllimi i trajtimit të kësaj teme, sepse qëllimi më madhor se ky është kuptimi i drejtë i emrave dhe cilësive të Allahut, i shoqëruar me bindje të saktë e besim të pastër, si dhe ndikimi bashkë me frytet e asaj çfarë arrihet të kuptohet nga studimi i kësaj teme, në veprat e zemrës dhe të gjymtyrëve përgjatë adhurimeve që i kushtohen Allahu të Lartësuar me këta emra dhe cilësi të Tij.
Sa pak prej nesh, janë ata që kujdesen për veprat e zemrave dhe i vendosin ato në qendër të preokupimeve të tyre, edhe pse kjo është një portë shumë e madhe nëpërmjet së cilës përmirësohen zemrat dhe pastrohen nga cytjet dhe sëmundjen e tyre. Për rëndësinë e veprave të zemrës, Ibn Kajjimi, Allahu i Lartësuar e mëshiroftë, thotë: “Kushdo që i analizon dispozitat fetare, referencat dhe tekstet e tyre, e kupton sa ngushtë janë të lidhura veprat e gjymtyrëve me veprat e zemrës, dhe se asnjëra prej tyre nuk mund të shkëputet prej tjetrës.
Madje, e kupton se veprat e zemrave mbivlerësohen në aspekt të detyrimit, mbi i veprat e gjymtyrëve. Sa për ilustrim, a e dallon një hipokrit nga një besimtar, diç tjetër veç asaj çfarë mban në zemër secili prej tyre, prej veprave të zemrave me të cilat njërin e dallon nga tjetri?! Ose, a ka mundësi të futet dikush në Islam, pa vepruar me zemrën e tij, përpara se të veprojë diçka me gjymtyrët e tij?! Kështu pra, të robëruat ndaj Allahut me zemër është obligim më i madh sesa të robëruarit ndaj Tij me gjymtyrët, si dhe kjo robëri e shprehur me zemër vazhdon të jetë e domosdoshme përgjatë gjithë kohës.” (Bedai el fevaid, 3/193)